System kształcenia

Okres początku i średniowiecza

Zgodnie z zasadami pochodzącymi z czasów Dogena Zenji, Pierwszego Patriarchy Soto Zen w Japonii, które zostały przez niego samego ustanowione wśród mnichów zen panował jasny podział hierarchii.

Mnisi, którzy odbyli pięcioletnie odosobnienie w zamkniętym klasztorze nazywani byli Ajari, w sanskrycie Aczaria. Każdy kto miał za sobą ten okres praktyki był seniorem i nosił ten tytuł.

Mnisi, którzy spędzili dziesięć lat na odosobnieniu, nazywani byli zgodnie z regułą Osho, w sanskrycie Upadhaya.

Praktyka w klasztorze skupiona była na medytacji. Medytacja w klasztorze składała się z czterech okresów w ciągu doby. Pierwsze medytacje trwały około trzech godzin od wczesnego świtu do rana. Następnie był okres przed południem, po południu i wieczorem. Medytowano około dziesięciu dwunastu godzin w ciągu doby.

Oprócz medytacji ważnym elementem były nauki Dharmy, dawane w Hatto — Świątyni Dharmy, gdzie mistrz klasztoru siedział na tronie na ołtarzu, a za nim znajdowała się figura Awalokiteśwary Bodhisattwy — po japońsku Kannon Bosatsu.

W innym budynku — Shuryo, Departamencie Mnichów — trwały indywidualne studia, które obejmowały różne teksty kanoniczne oraz teksty zen. Te ostatnie były podzielone na różne kategorie, między innymi na tzw. Shingi — dotyczyły różnych aspektów dyscypliny klasztornej, mnisiej i regulowały ściśle związek z nauczycielem oraz Roku — które były zapiskami nauk starożytnych patriarchów chińskich.

Oprócz tych tekstów studiowano indywidualnie koany pod kierunkiem osobistego nauczyciela z tym, że te studia były pozbawione ogólnej uniformizacji, to znaczy w różnych klasztorach studiowano inne serie koanów i formalnie zależało to od linii przekazu Dharmy, którą dany nauczyciel odziedziczył po swoim nauczycielu.

Jeśli Shingi i Roku były dostępne dla wszystkich mnichów, to zbiory koanów danej linii pozostawały ścisłą tajemnicą wyjawianą jedynie prywatnie pomiędzy nauczycielem i uczniem. Shingi i Roku były standardowe dla wszystkich niemalże klasztorów.

Oprócz studiów mnisi zajęci byli nauką rytuałów, nauką prowadzenia religijnych recytacji, odprawiania ceremonii różnego rodzaju itp. To powodowało, że czas jaki wymagano na spędzenie w klasztorze był stosunkowo długi. Panowało ogólne zalecenie, iż przekaz Dharmy nie mógł się odbyć szybciej niż po 12 latach oddanych studiów i praktyki pod kierunkiem doświadczonego mistrza. Co więcej oznaczało to również, iż uczeń musiał co najmniej doświadczyć stanu nie-jaźni. Zaznaczyć jednak trzeba, iż ówczesna intensywność praktyki i całkowite oddanie jest dzisiaj już niespotykane. To co dawniej mogło oznaczać 12 lat oddanej praktyki i studiów, dzisiaj może równie dobrze znaczyć 30, a nawet 40 lat i wciąż jest wątpliwe czy ktoś jest na podobnym poziomie doświadczenia i zrozumienia Dharmy.

W początkowym okresie przekaz Dharmy był nierozerwalnie związany z urzeczywistnieniem ucznia, z doświadczeniem autentycznego duchowego przebudzenia.

Okres zmian i wymagania stawiane dzisiaj mnichom i nauczycielom

Z czasem przekaz Dharmy słabł podobnie jak cała tradycja i stawał się coraz bardziej formalny. Słabło też coraz bardziej doświadczenie i w drugiej połowie XIX wieku przekaz Dharmy różnił się znacznie od swego pierwowzoru.

Niemniej przekaz Dharmy, po japońsku SHIHO, jest wciąż najważniejszym aspektem utrzymania linii Soto, również jest absolutnym i niezmiennym wymogiem dla osób mających stać się nauczycielami Soto Zen.

Trening mnicha, który prowadzi do osiągnięcia pozycji nauczyciela dzisiaj ma następujący przebieg.

Pierwszym krokiem jest wyświęcenie na mnicha w świątyni publicznej, tzw. Shukke Tokudo. Mistrz wyświęcenia staje się osobistym nauczycielem nowicjusza. Ten zobowiązany jest pozostać przy nauczycielu tak długo jak ten uzna to za stosowne. W tym czasie mnich ma możliwość poznania życia świątynnego, codziennych rytuałów, etykiety, medytacji i innych aspektów życia mnisiego.

Drugim krokiem, który jest wymogiem stawianym przez szkołę Soto jest odejście do klasztoru, na właściwą praktykę mnisią i odosobnienie. Okres dzisiaj wymagany jest znacznie krótszy niż pierwotnie. Niemniej powinien trwać co najmniej kilka lat żeby rzeczywiście mnich mógł czegoś się nauczyć.

Mnich nowicjusz może również przed odejściem do klasztoru lub po odbyciu praktyki klasztornej pójść na studia buddyjskie na uniwersytet Komazawa należący do szkoły Soto. Studia podobne są w przebiegu do zachodnich studiów i trwają podobny okres czasu.

Każdy mnich Soto jest zobowiązany wziąć udział w Hossen Shiki, czyli Walce Dharmy. Ten egzamin połączony z rytuałem jest starą tradycją sięgającą czasów początku Soto w Japonii. Każdy mnich wyświęcony w Soto jest zobowiązany przejść przez Hossen Shiki, nawet jeśli nie otrzyma nigdy przekazu Dharmy. Tutaj jest jedno zastrzeżenie i obecnie obowiązujące prawo w Soto. Jeśli mnich miał poniżej 40 lat w czasie swojego wyświęcenia — Shukke Tokudo, wówczas musi przejść Hossen Shiki w ciągu następnych 20 lat. Jeśli miał ponad 40 lat w momencie wyświęcenia, to ma na to tylko 10 lat.

Mnich przechodzący przez Hossen Shiki nosi tytuł Shuso, co oznacza Główny Mnich — w domyśle, główny mnich w grupie praktykujących nowicjuszy. Dawniej Shuso zostawali tylko oświeceni uczniowie mistrzów w klasztorach.

Jeśli wszystko zakończy się powodzeniem, wówczas mistrz wyświęcenia lub inny nauczyciel może dać mnichowi przekaz Dharmy — Shiho, na które musi wydać pozwolenie Shumucho — Główny Urząd Soto.

Następnie przekaz Dharmy Musi być rozpoznany przez dwa główne klasztory Eiheiji i Sojiji. Odbywa się to w czasie bardzo podniosłej ceremonii zwanej Ziuse, w której nowo uznany mnich — następca Dharmy, odprawia specjalne dwie ceremonie w każdym z tych klasztorów, jako główny celebrant.

Gdy wszystkie te warunki zostaną spełnione, wówczas Główny Urząd Soto może wydać na podstawie zebranych dokumentów potwierdzających ukończenie z powodzeniem wszystkich stopni i spełnieniu wymogów świadectwo potwierdzające zdolność mnicha do pełnienia funkcji opata i nadające mu rangę nauczyciela religii w publicznej świątyni.

Jeśli mnich powróciłby po tym do klasztoru, wówczas może objąć funkcję średniego personelu klasztornego w administracji klasztornej lub w części prowadzącej odosobnienia dla mnichów. Nie ma jeszcze w tym czasie żadnych praw jako nauczyciel klasztorny, ale bierze odpowiedzialne stanowisko pomagając w edukacji mnichów sam jednocześnie kontynuując swoją praktykę medytacyjną i studia pod kierunkiem opata klasztoru lub innego nauczyciela prowadzącego bezpośrednio praktykę mnichów. W Sodo takich nauczycieli może być dwóch: Tanto i Godo.

Po długich latach spędzonych w klasztorze mnich może otrzymać prawo nauczania w klasztorze i staje się w pełni kwalifikowanym nauczycielem Soto Zen, tzw.Shike. Ale też musi najpierw przejść przez specjalną edukację tzw. Shikeyoseijo, która trwa cztery lata. Ta edukacja zabiera 3 miesiące w ciągu roku, gdzie przyszli nauczyciele odbywają wspólnie odosobnienie w wyznaczonym zamkniętym klasztorze. Tytuł Shike jest niezależny od rangi, którą wcześniej się otrzymuje jako nauczyciel religii. Tych stopni jest pięć w tradycji Soto. Podana kolejność jest od najniższej do najwyższej. Piąta pozycja jest najwyższą rangą nauczyciela i nikt nie może objąć pozycji najwyższego opata w Soto, tzn. opata głównego klasztoru Eiheiji i Sojiji oraz innych bardzo ważnych klasztorów.

Nito Kyoshi — Nauczyciel Religii Drugiej Rangi
Itto Kyoshi — Nauczyciel Religii Pierwszej Rangi
Sei Kyoshi — Prawdziwy Nauczyciel Religii
Gendai Kyoshi — Wstępny Wielki Nauczyciel Religii
Dai Kyoshi — Wielki Nauczyciel Religii

Obecnie, jeśli ktoś nie otrzyma żadnej z tych rang, czyli nie dopełni obowiązku edukacji i praktyki w klasztorze specjalnie do tego przeznaczonym, to nie ma prawa nauczać w Soto Zen, nawet jeśli otrzymał Shiho — przekaz Dharmy.

W przypadku, jeśli nauczyciel nie został Shike w klasztorze, to każdy z nauczycieli religii ma obowiązek prowadzenia indywidualnych studiów. Szkoła Soto wymaga od swoich mnichów i kapłanów nie będących Shike, a posiadających rangę nauczyciela, by regularnie brali udział w spotkaniach grup studiujących w swoim rejonie administracyjnym. W dzisiejszej szkole Soto, Japonia jest podzielona na rejony i nad każdym, władzę sprawuje Lokalny Urząd Soto. To ten urząd jest odpowiedzialny za naukę wyedukowanych kapłanów i opatów publicznych świątyń, która powinna być kontynuowana do 50-tego roku życia. Dopiero po ukończeniu 50 lat zostaje się zwolnionym z tego obowiązku.

To jest najbardziej ogólny opis warunków jakie musi spełnić nauczyciel Soto Zen w Japonii.