Historia zen soto – Chiny
Chiny — Okres od VI do XIII wieku ery zachodniej
Pięć pierwszych pokoleń mistrzów zen
Pierwszy Patriarcha — Bodhidharma. Historię Soto Zen i wszystkich innych linii zen w Chinach otwiera Dwudziesty Ósmy Patriarcha Zen z Indii — Wielki Mistrz Bodhidharma, nazywany po japońsku Bodaidaruma Daishi lub w skrócie Daruma Daishi. Nazywa się go również Pierwszym Patriarchą Chin.
Daruma Daishi przybył najpierw do południowych Chin drogą morską. Jego mistrz Arya Prajniatara powiedział mu, by sześćdziesiąt lat po śmierci Arya Prajniatary udał się do Chin i przeniósł tam prawdziwą Dharmę. Należy zauważyć, iż w Indiach nie używano nazwy zen — dhyana, w stosunku do linii przekazu Dharmy, jako odrębnej szkoły, a używano jedynie nazwy Prawdziwa Dharma.
Zgodnie z wolą swojego mistrza Bodhidharma udał się w długą podróż do Chin w bardzo zaawansowanym wieku. Po spotkaniu cesarza Butei z dynastii Ro, udał się dalej na północ i osiadł w pobliżu klasztoru Shaolin — jap. Shorinji, gdzie medytował w małej jaskini przez dziewięć lat. Zachowało się fotograficzne odbicie medytującego Bodhidharmy na ścianie tej jaskini i jest ono wyraźne nawet dzisiaj. Bodhidharma miał czterech uczniów, którym dał przekaz Dharmy.
Bodhidharma udzielał licznych nauk i do dzisiaj znane są następujące teksty:
Wgląd w cztery praktyki wejścia na ścieżkę Mahajany
Traktat o Linii Krwi
Traktat o zrozumieniu Natury (lub: Traktat o oświeceniu Prawdziwej Natury)
Traktat o przełamaniu (lub: Traktat o przebudzeniu się)
Drugi Patriarcha. Wśród następców Wielkiego Mistrza Bodhidharmy była jedna mniszka, ale głównym uczniem był Taiso Eka Daishi, którego uważa się za Drugiego Patriarchę w Chinach. Następcą Taiso Eka Daishi był Kanchi Sosan Zenji następcą Kanchi Sosan Zenji był Daii Doshin Zenji, następcą Daii Doshin Zenji był Daiman Konin Zenji. Te pierwsze cztery pokolenia patriarchów dały dopiero fundament do dalszego rozwoju zen w Chinach.
Nauki Drugiego Patriarchy zachowały się w różnych 15 najstarszych kolekcjach zapisków nauk zen.
Trzeci Patriarcha Kanchi Sosan Zenji (?—606) miał tylko jednego następcę, choć teksty z tamtego okresu wymieniają też innych uczniów.
Trzeci Patriarcha był autorem słynnego tekstu Shinjinmei — Strofy Wiary w Umysł.
Czwarty Patriarcha Daii Doshin (580—651) założył pierwszy klasztor zen na górze Obaizan i miał około 500 uczniów. Ze znanych następców Doshin Zenji oprócz Piątego Patriarchy Daiman Konin Zenji, należy wymienić Gozu Hoyu Zenji (594—657), który był założycielem szkoły Gozu Zen. Ta szkoła przetrwała do około IX wieku ery zachodniej i była jedną z wczesnych szkół zen, zanim pojawiło się pięć późniejszych linii. Z pewnością miała duży wpływ na rozwój zen w Chinach w początkowym okresie i pojawiło się w niej wielu nauczycieli, którzy napisali różne teksty nauk Dharmy i komentarze.
Nauki Czwartego Patriarchy przetrwały w licznych zbiorach o wczesnych mistrzach zen. Następujące teksty zawierają wyłącznie nauki Patriarchy:
Reguły przekazu Wskazań Bodhisattwy
Sekret Upaya — sposobów, Bramy Dharmy wejścia na ścieżkę spokoju Umysłu
Ten ostatni tekst wymienia min. pięć sekretów postrzegania umysłu w zen.
Piąty Patriarcha Daiman Konin (601—674) miał około siedmiuset uczniów i co najmniej dziesięciu następców Dharmy, ale za głównego ucznia uważamy dzisiaj Daikan Eno Zenji.
Nauki Daiman Konin Zenji znaleźć można w licznych klasycznych annałach o wczesnych mistrzach. Jego autorstwa jest tekst, który w oryginale ma długi tytuł, który tu podajemy w skrócie:
Traktat o sekretach oświecenia i wyzwolenia, i esencji praktyki umysłu.
Szósty Patriarcha — Daikan Eno Zenji
Szóstym Patriarchą był uczeń Daiman Konin Zenji — Daikan Eno Zenji, który sam miał ponad czterdziestu następców Dharmy. Szósty Patriarcha dzisiaj jest najbardziej znaną postacią tamtego okresu.
Do najsłynniejszych nauk należy tak zwana Sutra Podwyższenia, lub Sutra Szóstego Patriarchy. Ten tekst doczekał się licznych wydań w języku angielskim i co najmniej dwóch polskich wydań.
Wyodrębnienie się linii Soto Zen w Chinach
Po Szóstym Patriarsze linia przekazu patriarchów zen rozdziela się na dwa wielkie nurty, które dały początek wszystkim pięciu szkołom zen. Spośród następców Daikan Eno Zenji największy wpływ wywarło dwóch mnichów. Nangaku Ejo Zenji stał się mistrzem, od którego swoje pochodzenie biorą szkoły Rinzai i Igyo oraz Seigen Gyoshi Zenji, od którego wywodzą się szkoły Soto, Unmon i Hogen. Do dzisiaj przetrwały tylko dwie z wymienionych szkół, tj. Rinzai i Soto.
Następcą Seigen Gyoshi Zenji był Sekito Kisen Zenji. Następnym w linii przekazu jest Yakusan Igen Zenji a po nim Ungan Donjo Zenji. W piątym pokoleniu po Szóstym Patriarsze w linii Seigen Gyoshi Zenji pojawił się wielki mistrz zen — Tozan Ryokai Zenji. Ten mistrz uważany jest za ojca całej linii Soto Zen. Nazwa Soto pochodzi Od pierwszego znaku TO z imienia Tozan. SO jest wzięte z nazwy miejsca SOKEI, gdzie nauczał Szósty Patriarcha.
Tak więc od Tozana Zenji liczy się moment powstania szkoły Soto.
Okres od IX do XII wieku
Przez następnych czterysta lat linia przekazu Soto rozwinęła się w całych Chinach kształcą wielu wybitnych nauczycieli. Niektórzy osiągnęli wielki wpływ na rozwój buddyzmu w Chinach. Ich nauki zostały dokładnie spisane przez uczniów i przetrwały do dzisiaj w postaci zbiorów powiedzeń, nauk, wyjaśnień i instrukcji. W wieku XII pojawił się nowy gatunek literatury zen, nauki spisywane przez samych mistrzów nie przez ich uczniów. Były to zbiory koanów. W tradycji Soto najsłynniejszym zbiorem powstałym w tym okresie jest Shoyoroku, na które składa się 100 koanów. Zostały one zebrane przez wielkiego nauczyciela Wanshi Shogaku Zenji (1091—1153) i opatrzone komentarzem przez Bansho Gyoshu Zenji (1166—1246). Każdy koan zaczyna się 1) wstępem Gyoshu Zenji. Następnie jest 2) koan — przypadek, wzięty z różnych starych zapisków zen, a umieszczony w zbiorze Wanshi Shogaku Zenji, którego bohaterem jest historyczny, oświecony mistrz zen. 3) Komentarz do każdego przypadku jest autorstwa Gyoshu Zenji. Kolejny jest 4) wiersz napisany przez Wanshi Shogaku Zenji i 5) komentarz do wiersza napisany przez Gyoshu. 6) Dodatkowe komentarze do koanu i 7) dodatkowe komentarze do wiersza w postaci krótkich zdań są autorstwa Gyoshu Zenji. Tak więc same koany zebrał Wanshi Zenji i napisał do nich wiersze, a Gyoshu Zenji opatrzył wszystko komentarzami.
Shoyoroku jest dzisiaj szeroko studiowane we wszystkich Sodo — klasztorach Soto Zen w Japonii. Mnisi odbywający kilkuletnią praktykę w klasztorze otrzymują nauki do Shoyoroku przez okres około dwóch lat.
W okresie, poprzedzającym Bansho Gyoshu Zenji w Chinach nauczał również Tendo Nyojo Zenji. Dla japońskiej linii Soto Zen, jest to ostatni chiński mistrz zen. To właśnie od tego nauczyciela Dharmę otrzymał wielki patriarcha Soto Zen w Japonii — Dogen Kigen Zenji, nazywany również Eihei Dogen Zenji.
W okresie późniejszym linia Soto była kontynuowana w Chinach i jest obecna do dziś. Co ciekawe zachowała się również linia wielkiego Wanshi Shogaku Zenji. Jednakże odwrotnie niż ma to miejsce w Japonii linia Soto jest zdecydowanie liczebnie mniejsza w Chinach w porównaniu z linią Rinzai, która jest najbardziej popularna. W wieku XVII i XVII ery zachodniej pojawiło się jeszcze kilku wybitnych nauczycieli Soto w Chinach.
Zgodnie z oświadczeniem jednego z mnichów chińskich, który otrzymał przekaz Dharmy w latach 90-tych XX wieku w klasztorze Tendozan, dzisiaj praktyka medytacji w chińskiej tradycji Soto Zen jest nastawiona głównie na właściwe zrozumienie koanów. Tym samym Soto Zen w Japonii odróżnia się sowim naciskiem na praktykę shikan taza, która zanikła w Chinach. Poza tym mnisi mają wiele innych praktyk związanych z tradycją klasztorną, ale te wydają się być takie same we wszystkich liniach nauczania.
Wydaje się, iż Tendozan ma głęboki związek z Soto. Zarówno Wanshi Shogaku Zenji jak i Tendo Nyojo Zenji oraz Dogen Zenji wszyscy byli w Tendozan, nawet nasz informator, który jest również spadkobiercą linii Soto praktykował w tym klasztorze. Ale zgodnie z jego oświadczeniem jak i stwierdzeniem innych chińskich mnichów, w Chinach klasztory nigdy nie były podzielone na poszczególne linie w obrębie szkoły zen. Dlatego dzisiaj w Tendozan są zarówno nauczyciele linii Soto jak i Rinzai. Dotyczy to również pozostałych klasztorów zen w Chinach.